Batı aktarmacılığı ve putlara karşı Kemal Tahir

Geçtiğimiz hafta Kemal Tahir’in ölüm yıldönümüydü. TRT Arapça Kanalı’ndan Elvan-ı Saba programı yapımcıları Kemal Tahir’i konuşmak için beni çağırdı. Televizyon programlarında zaman hep dardır. Bu sebeple Araplar’a yer darlığından doğru dürüst anlatamadığım Kemal Tahir’i Türkler’e yazıyla anlatmaya çalışacağım…

1.Doğu-Batı çatışması

‘Batı Aktarmacılığı ve Putlara Karşı Kemal Tahir’ aslında bir kitap ismi. Kemal Tahir hakkında yazdığı kitaba böyle güzel bir tanımlamayı isim olarak koyabilen Dr.Hulusi Dosdoğru’yu hayırla anıyorum.

Kemal Tahir’e, Dr.Hulusi Dosdoğru’ya, tanışma şansına erdiğim Halit Refiğ’e ve Metin Erksan’a rahmet dileyerek işbu yazıya başlıyorum.

2.Kemal Tahir ve Tarihi Bütünlük fikri

Kemal Tahir; Osmanlı-Cumhuriyet ayrımını reddeder. ‘Yorgun Savaşçı’ ve ‘Kurt Kanunu’nda Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş kadrolarının hikayesini anlatır.

‘Yorgun Savaşçı’da Milli Mücadele’yi kurmay kadronun gözünden değil, cephedeki küçük subayların bakış açısıyla anlatır. ‘Yorgun Savaşçı’daki bu yaklaşım, kendini Atatürkçü olarak tanımlayan bazı kişiler tarafından ‘Atatürk ve Cumhuriyet düşmanlığı’ olarak adlandırılır.

Kemal Tahir, ‘Atatürk ve Cumhuriyet düşmanlığı ithamına karşı “Mustafa Kemal’e de Atatürk’e de karşı olmadığını” söyler.

CHP Eski Milletvekili Dr.Fahri Kurtuluş, ‘Atatürk düşmanı Kemal Tahir’ temalı yazısını Yeni Forum dergisinde yazar.  Aynı dönemde Halit Refiğ ‘Atatürk ve Kemal Tahir’ başlıklı yazısını Gösteri dergisinde yayınlar. (Gösteri s.4, Mart 1981)

‘Yorgun Savaşçı’ romanı, Halit Refiğ tarafından TRT için dizi film olarak çekilir.  ‘Atatürk ve Cumhuriyet düşmanlığı’ gerekçesiyle film 12 Eylül yönetimi tarafından yakılır. Sonradan filmin bir kopyasının yakılmadığı anlaşılsa da bu yakılma teması sinema tarihine geçer.

3.Toplum Yapısı’nı anlamak için Marksizm’den yararlanır

Marksizm, Kemal Tahir için bir itikattan ziyade Toplum Yapısı’na eğilirken ‘yöntem’ sunan bir yaklaşımdır.

Kemal Tahir, Marksizm’in Batı Toplumu için öne sürdüğü İlkel Komünal Toplum’dan Sosyalist Toplum’a uzanan aşamalarını kabul etmez. Behice Boran başta olmak üzere Ortodoks Marksistler Kemal Tahir’in düşüncelerine ateş püskürür.

Kemal Tahir, yine Karl Marks’ın Doğu toplumları için önerdiği Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT)’nı geliştirir. Bunu yaparken de Mustafa Suphi’den Sultan Galiyev’e Marksizm’in Müslüman öncülerine atıflarda bulunur.

‘Devlet Ana’ romanı Kemal Tahir’in tarihsel devamlılık fikriyle birlikte Toplum Yapısı çözümlemelerinin de bir sonucudur.

Kemal Tahir, Osmanlı Coğrafyası’nın bir fetih coğrafyası olduğundan hareketle Anadolu ve Rumeli’de bugünkü anlamda özel mülkiyetin oluşmadığını söyler. Osmanlı Devleti; Hazreti Ömer döneminde şekillenen İkta Sistemi’ni toprak mülkiyetinde esas alır. Buna göre halk, toprağın mülkiyet değil kullanım hakkına sahiptir ve kiracı durumundadır.

‘Devlet Ana’da sınıfsız ama teşkilatlı toplumun karar alma ve yönetme biçimlerini Osmanlı Beyliği merkezinde en ince teferruatına kadar anlatır.

Osmanlı’nın gücü, kurucu Türkmen unsurun törelerinden kaynaklanan teşkilatlı toplum yapısında gizlidir. Teşkilatlı toplum da halk, çiftçi, asker, esnaf-ahiler, medreseliler ve mutasavvıflardan oluşur.

‘Devlet Ana’da töreli ve teşkilatlı toplumun yeni kurulan Yeniçeri Ocağı vasıtasıyla gayrimüslim unsurları nasıl birlik içine kattığına da şahit oluruz.

4.Köy Romanı’nda ve Köy Enstitüleri’nde Sol’dan farklı tutum

Kemal Tahir; Türkiye’deki Toplumsal Gerçekçi Edebiyat’tan farklı bir eğilim içindedir. Toplumsal Gerçekçi Edebiyat’ın genel eğilimi, ağalara ve devlet’e karşı çıkan isyancı eşkıya tipini idealize etme eğilimdedir. Mesela Yaşar Kemal, ‘İnce Memed’ romanında adalet dağıtan, zenginden alıp fakire veren olumlu bir eşkıya tipi çizer. Sinemada aynı profili Yılmaz Güney Sineması devam ettirir.

Yaşar Kemal Romancılığı ile Yılmaz Güney Sineması, günümüzün PKK terör örgütünün fikri zeminlerinden olduğu apaçık ortadadır.

Kemal Tahir, ‘Rahmet Yolları Kesti’ romanında adalet dağıtan eşkıya tiplemesinin yanlışlığını gösterir.

Eşkıya kaos üretir. Sistem kurmaz, sistemi dağıtır.

Kemal Tahir’in Toplumsal Gerçekçi Edebiyat’tan farklı düştüğü bir başka alan da Köy Enstitüleri’ne bakıştır. Kemal Tahir, Köy Enstitüleri’nin önce Hitler etkisiyle kurulduğunu sonra İkinci Dünya Savaşı’nı Almanya’nın kaybedeceği anlaşılınca Sovyet kolhoz sistemine dönüştürüldüğünü söyler.

Kemal Tahir’e göre Batıcı aydının köyü aydınlatma projesi Köy Enstitüleri, baştan sona bir jakobenlik modelidir.

Kemal Tahir ve Mayk Hammer romancılığı

Selim İleri; piyasa işi Mayk Hammer romanları yazan Kemal Tahir’in ‘tez inşa etme’ gayretinden ayrılınca daha rahat yazan bir romancı olduğunu söyler. İleri’ye göre ‘Server Bedi’ takma adıyla piyasa romanları yazan Peyami Safa da tezden vazgeçip ekmek parasına dönünce aynı şekilde rahat yazmaktadır.

5.Kemal Tahircilik

Kemal Tahir’den etkilenen isimler Baykan Sezer, İsmail Cem, İsmet Bozdağ, Naci Çelik Berksoy ve Cengiz Yazoğlu gibi isimlerdir.

Kemal Tahirciler asıl etkisini sinemada ortaya koymuştur. Halit Refiğ, Metin Erksan, Duygu Sağıroğlu ve Ayşe Şasa sinemanın önde gelen Kemal Tahircileri’dir. 

Türk Sineması’nda Yeşilçam ana gövdesi içinden fikrî bir zemini olan ‘Ulusal Sinema’ akımı, Kemal Tahirciler tarafından temsil edilir. Halit Refiğ, ‘Ulusal Sinema Kavgası’ adıyla kadronun fikri temellerini belirlemeye çalışan bir kitap kaleme alır. Kitabın yayıncısı Nurettin Topçu öncülüğündeki Hareket Yayınları olmuştur. Hareket Yayınları bilahare Dergâh Yayınları’na dönüşür.

 Kemal Tahir’in Sağ’daki en önemli müttefiki Nurettin Topçu ve talebeleri olmuştur. Kemal Tahir; Doğu, İslam Medeniyeti, Türk Milleti, Osmanlı Devleti kavramlarını rahatlıkla telaffuz edebilirken, Nurettin Topçu da ‘İslam Sosyalizmi’ kavramını dillendirerek, İslam’ın ‘toplumcu’ yönünü işaret etmiştir.

 Hareket dergisinin Haziran 1973 tarihli 90. sayısı Nurettin Topçu-Kemal Tahir İttifakı’nın ilanı özel sayısı gibidir. Zaten derginin 89. sayısında Kemal Tahir’in vefatının ardından yazılar çıkmıştır.

 Kemal Tahirciler’in çıkardığı bir de dergi vardır. ‘Türkiye Defteri’ adlı dergi Naci Çelik Berksoy sahipliğinde çıkar. Selahattin Hilav, Sezer Tansuğ, Selim İleri, Tomris Uyar, Leyla Erbil, Hilmi Yavuz, Necati Güngör ve Ercüment Akman derginin yazarları arasındadır.

 6.Hatime: Sağ ile Sol arasında Kemal Tahir

 Kemal Tahir’in fikirlerinden sadece sosyalistler değil, Bülent Ecevit gibi demokratik solcular ve genel Sağ eğilimliler de faydalanmaktadır.

 Kemal Tahir, Sol’un ve Sağ’ın hafızasında ortalarda bir yer işgal ettiği için bazen araf’ta kabul edilmiştir.

 Kemal Tahir; Sağ ile Sol arasında sürekli bir tartışma konusu olmuştur.

 Yalçın Küçük; “Kemal Tahir’i Sağ’a verelim, Peyami Safa’yı biz alalım” görüşündedir.

 ‘Ulusal Sinema’ akımı mensuplarından Ayşe Şasa, Kemal Tahir’in Doğu-Batı çatışmasında Doğu’yu merkez alışından hareketle İslamî dünya görüşüne ulaşır.